Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 15.11.2010.
Hér fyrir neðan birti ég kafla 10 úr séráliti mínu, en álitið í heild hef ég hengt við sem pdf-skjal.
10 Mat á áhrifum
Sérfræðingahópurinn átti að meta áhrif aðgerða (leiða) á eftirfarandi þætti:
Áhrif á efnahagslíf og atvinnustig
Áhrif á ríkissjóð í bráð og lengd.
Áhrif á eigna- og tekjudreifingu landsmanna.
Áhrif á greiðslubyrði lántaka
Áhrif á stöðu lífeyrissjóða í bráð og lengd.
Áhrif á fjárhag Íbúðalánasjóð.
Áhrif á fjárhag banka og annarra lánastofnana.
Áhrif á efnahagslega hvata einstaklinga og lánastofnana.
Áhrif á framtíðarskipan og fjármögnun íbúðarlána.
Ekki tókst að ljúka þeirri vinnu. Þó er ljóst að öll niðurfærsla lána mun hafa jákvæð áhrif á efnahagslífið ef heimilin nota þann pening, sem annars hefði farið í greiðslu lána, til aukinnar neyslu. Misjafnt er eftir leiðum hve mikil lækkun á greiðslubyrði kemur fram. Miðað við greiðslubyrði upp á 5.000 kr. á hverja milljón á mánuði, þá hefur 100 milljarða lækkun höfuðstóls í för með sér 500 milljóna kr. lækkun afborgana. Ekki er sjálfgefið að allur sá peningur fari í neyslu, en geri hann það getur það þýtt allt að 100 m.kr. í hærri virðisaukaskatt til ríkisins á mánuði eða 1,2 milljarða kr. á ári. Ruðningsáhrif 6 milljarða á ári geta verið umtalsverð, en höfundur álitsins hefur ekki þekkingu til að meta þau.
Áhrifin á ríkissjóð í bráð og lengd veltur á því hvort hann þurfi að hlaupa undir bagga með ÍLS eða ekki.
Áhrifin á eignadreifingu landsmanna geta ekki orðið nema jákvæð, þar sem fleiri fjölskyldur geta haldið heimilum sínum. Því fleiri sem njóta aðgerðanna, því jákvæðari verða áhrifin. Ruðningsáhrif aukinnar neyslu munu verða til þess að störfum fjölgar, sem styrkir tekjur heimilanna. Hvort það verði til þess að tekjudreifing aukist eða minnki er erfitt að segja. Tekjutenging í breyttum tillögum HH mun auka á jöfnuð í þjóðfélaginu.
Lækkun höfuðstóls lána kemur strax fram í lægri greiðslubyrði. Þar sem tillögur HH ná til allra lántaka, þá breytist greiðslubyrði þeirra allra. Það á líka við um niðurfærslu miðað við upphaflegan höfuðstól og vaxtalækkun.
Annað sem ekki má gleyma eru eignirnar sem verið er að verja með hverri aðgerð. Ekkert fer á milli mála að eftir því sem aðgerð er víðtækari, þá er verið aðstoða fleiri við að halda eignum sínum. Fasteignamat þess húsnæðis sem er með áhvílandi fasteignalán nemur tæplega 1.900 milljörðum, breyttar tillögur HH ná til eigna að verðmati um 1.300 milljarðar.
Staða lífeyrissjóðanna er mjög völt um þessar mundir. Gæði eignasafna sjóðanna hafa versna mjög mikið og á eftir að leysa úr mörgum málum vegna þess. Húsnæðislán sjóðanna hafa tekið á sig högg eins og aðrar eignir. Sum lán hafa misst veð eða eru á skertu veði. Almenn niðurfærsla á borð við tillögur HH, auka líkurnar á því að eftirstöðvar lána lífeyrissjóðanna hafi tryggt veð að baki sér. Vissulega tapast 15,5% af húsnæðislánum sjóðanna, en í staðinn hafa þeir í höndunum traust lán og öruggara greiðsluflæði.
Áhrifin á Íbúðalánasjóð er á margan hátt sambærileg við stöðu lífeyrissjóðanna. Hluti niðurfærslu lánanna verður bara viðurkenning á þegar töpuðum kröfum eða kröfum sem líklegast myndu tapast ef ekkert væri gert. Í öðrum tilfellum styrkist tryggingin að baki lánunum. Mikilvægust er líklega sú tiltekt sem verður í lánasafni sjóðsins. Líklegt er að ÍLS geti ekki borið niðurfærsluna án þess að eitt af þrennu komi til: 1) framlag úr ríkissjóði; 2) hækkun vaxta; eða 3) samningar við lánardrottna.
Áhrifin á banka og aðrar lánastofnanir verða margvísleg. Löngu tímabær endurskipulagning skulda mun eiga sér stað. Vandi flestra fjármálafyrirtækja um þessar mundir er að stór hluti lánasafna þeirra eru það sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn kallar í nýjustu skýrslu sinni „non-performing loans“, hér kölluð óvirk, þ.e. lán sem ekki er verið að greiða af, þar sem þau eru annað hvort í vanskilum eða frystingu. Samkvæmt AGS er um 63% allra lána bankakerfisins óvirk, þegar miðað er við kröfuupphæð lánanna, en 45% þegar miðað er við bókfært virði lánanna. Eitt helsta markmið þessara aðgerða er fjölga í hópi virkra lán og um leið fækka í hópi óvirka. Með því mun efnahagur fjármálafyrirtækjanna styrkjast og framtíð þeirra verða tryggð. Fyrirtæki sem er með um 37% heimtur af kröfum sínum er í slæmum málum og þó heimturnar færu upp í 85%, þá er rekstrarhæfi þess ennþá mjög dapurt.>
Áhrifin á efnahagslega hvata einstaklinga og lánastofnana, þá getur sá hvati ekki annað en aukist með víðtækum leiðréttingum lána heimilanna. Núverandi ástand einkennist að algjöru vantrausti heimilanna á lánakerfið. Fólk þorir ekki að fara út í miklar lántökur, þar sem það veit ekki nema innan fjármálakerfisins sitji menn á svikráðum. Brennt barn forðast eldinn. Náist ekki sátt milli lánveitenda og lántaka, þá mun landið ekki ná að rísa úr öskustónni og kreppan mun dýpka. Í stað hvata til uppbyggingar verður hræðsla ríkjandi og stöðnun. Afleiðingin af því eru frekari vanskil, fleiri nauðungarsölur og fjölgun gjaldþrota. Fólk mun flytjast úr landi ef því finnst það ekki njóta sanngirni og réttlætis. Um leið og fólki líður betur gagnvart viðskiptabankanum sínum, þá mun það hafa mikið efnahagsleg áhrif. Það mun taka mörg ár fyrir sárin að gróa og tortryggnin mun líklegast verða mikil um ókomin ár hjá þeim fjölskyldum sem eru að upplifa ástandið á eigin skinni. Ef vel tekst til við leiðréttingu lána heimilanna, þá mun okkur vonandi auðnast að stytta tímann sem endurreisnin tekur.
Áhrif á framtíðarskipan og fjármögnun íbúðarlána verður mikil. Í fyrsta lagi, þá verðum við að horfast í augun við að verðtryggingin er barn síns tíma. Ísland er fyrsta þjóðfélagið sem fer í gegn um fjármála- og skuldakreppu með verðtryggingu sem megin lánaformið. Annars staðar hefur ein leið stjórnvalda til að leiðrétta misvægi launa og skulda verið að auka á verðbólgu og henda skuldum á verðbólgubálið. Stjórnvöld í Bandaríkjunum hafa t.d. ákveðið að fara þá leið. Þar á að prenta peninga og hrúga þeim út í hagkerfið til þess að mynda þenslu og verðbólgu. Hér á landi er það ekki hægt, þar sem verðbólga mun bara hækka höfuðstól verðtryggðra lána. Af þessum sökum er ákaflega mikilvægt að hverfa frá verðtryggingu lána neytenda eins fljótt og hægt er. Ekkert mælir í sjálfu sér gegn því að fyrirtæki og fagaðilar taki verðtryggð lán, en þau eiga ekki að vera í boði á neytendamarkaði. Hagsmunasamtök heimilanna hafa sett fram tillögur um framtíðarskipan húsnæðislánakerfisins. Þar er í grófum dráttum lagt til að verðtrygging detti út í áföngum með því að setja til að byrja með 4% þak á árlega verðbætur. Þetta þak lækki árlega uns það hverfi. Í stað verðtryggða lánakerfisins komi óverðtryggð lán með þak á vexti. Gert er ráð fyrir að vextir geti verið fastir, breytilegir eða fljótandi. Lántakar semji við lánveitendur til skamms tíma um kjör lánanna, en sé jafnframt frjálst að flytja sig á milli lánastofnanna með lágmarkstilkostnaði. Með þessu fáist meiri samkeppni um veitt lán og markaðurinn verði virkari. Öll lán greiðist upp við eigendaskipti sem þýðir jafnframt að nauðsynlegt er að afnema stimpilgjöld. Þar sem lán eru greidd upp við eigendaskipti, þá þurfi lánveitendur ekki að fjármagna hvert lán nema til 6 - 8 ára í senn, þó svo að greiðslubyrði lánanna miði við 20 - 40 ára lánstíma.
Skrár tengdar þessari bloggfærslu: