Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 19.6.2010.
Ég hef lengi velt fyrir mér hvernig skuldauppgjör ætti að fara fram ef gengistrygging yrði dæmd ólögleg, eins og gerðist sl. miðvikudag. Ég hef jú haft í rúmt ár þá bjargföstu trú að gengistryggingin væri ólögleg og að dómstólar gætu ekki komist að annarri niðurstöðu. Af þeim sökum hef ég velt uppgjörinu fyrir mér.
Óvissan varðandi uppgjörið veltur fyrst og fremst á vöxtunum. Það er mín skoðun að ekkert banni LIBOR vaxtaviðmið til að ákvarða breytilega vexti lána. Ég reikna því með að hinir breytilegu vextir lánanna haldist og breytist eftir sömu forsendu og áður. Skoðað til baka er einfalt að gera nauðsynlega útreikninga. Greiðslur eru bornar saman við greiðsluáætlun. Það sem er vangreitt er fært fjármálafyrirtækinu til tekna, en það sem er ofgreitt er fært því til gjalda. Vextir eru reiknaðir af nettóstöðu og þeim bætt við hvora hlið eins og við á. Svo er lagt saman og fundinn mismunur á hliðunum tveimur. Sé mismunurinn fjármálafyrirtækinu í hag, þá greiðir lántakinn, en annars er annað hvort hægt að færa inneign lántakans til lækkunar á höfuðstóli lánsins eða sem beina greiðslu lántakans.
Ástæðurnar fyrir því, að ég tel upprunalega vexti gilda eru tvær:
Vaxtalögin nr. 38/2001 tiltaka á tveimur stöðum atriði sem eru lántökum í hag. Í 2. gr. segir að eingöngu ákvæði II. og IV. kafla séu frávíkjanleg og síðan segir: "Þó er ávallt heimilt að víkja frá ákvæðum laganna til hagsbóta fyrir skuldara." Fyrst er það að nefna að ákvæði um bann við annarri verðtryggingu en við vísitölu neysluverðs er að finna í VI. kafla og ákvæði um viðurlög er að finna í 18. gr. VII. kafla, en þar segir: "Ef samningur um vexti eða annað endurgjald fyrir lánveitingu eða umlíðun skuldar eða dráttarvexti telst ógildur og hafi endurgjald verið greitt ber kröfuhafa að endurgreiða skuldara þá fjárhæð sem hann hefur þannig ranglega af honum haft. Við ákvörðun endurgreiðslu skal miða við vexti skv. 4. gr., eftir því sem við getur átt." Fyrst skal nefna að vissulega má túlka dóm Hæstaréttar að samningur um "annað endurgjald fyrir lánveitingu eða umlíðun skuldar" hafi verið gerður ógildur. En þessi grein á eingöngu við ef kröfuhafi þarf að endurgreiða lántaka. Í 4. gr. er aftur ákvæði um vexti, en þar segir: "Þegar greiða ber vexti skv. 3. gr., en hundraðshluti þeirra eða vaxtaviðmiðun er að öðru leyti ekki tiltekin, skulu vextir vera á hverjum tíma jafnháir vöxtum sem Seðlabanki Íslands ákveður með hliðsjón af lægstu vöxtum á nýjum almennum óverðtryggðum útlánum hjá lánastofnunum og birtir skv. 10. gr." Skoðum þetta þrennt í samhengi. Ákvæði 4.gr. eru fjárvíkjanleg, en ekki hinna tveggja. 13. og 14. gr. banna gengistryggingu og 18. gr. segir eingöngu til um hvernig reikna á út vexti til að finna út upphæð endurgreiðslu. 4. gr. tiltekur síðan hvernig ákveða eigi vexti ef "hundraðshluti þeirra eða vaxtaviðmiðun er að öðru leyti ekki tiltekin". Málið er að hvorutveggja er gert. Hundraðshluti og vaxtaviðmið eru samviskusamlega gefin upp, þ.e. LIBOR-vextir eru gefnir sem vaxtaviðmið og vaxtaálag er gefið upp sem hundraðshluti.
Í 36. gr. 1.mgr. í lögum nr. 7/1936, samningalögum segir: "Samningi má víkja til hliðar í heild eða að hluta, eða breyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig, sbr. þó 36. gr. c. Hið sama á við um aðra löggerninga." Í tölulið c segir svo: "Samningur telst ósanngjarn stríði hann gegn góðum viðskiptaháttum og raski til muna jafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila, neytanda í óhag. Ef slíkum skilmála er vikið til hliðar í heild eða að hluta, eða breytt, skal samningurinn að kröfu neytanda gilda að öðru leyti án breytinga verði hann efndur án skilmálans." Þarna er tiltekið að eingöngu er hægt að víkja samningi til hliðar að hann sé neytanda í óhag.
Hér er ég með tvær tilvitnanir í mjög mikilvæg lög er snerta lánasamninga og í báðum tilfellum er sagt að eingöngu megi breyta samningi að það sé neytanda ekki í óhag. Samkvæmt þessu verður ekki hægt að gera afturvirkar breytingar á áður gengistryggðum lánasamningum hvað sem gerist svo í framtíðinni. Fjármálafyrirtækin sitja uppi með þá vexti sem ákveðnir voru hverju sinni og geta eingöngu breytt þeim síðar í samræmi við ákvæði lánasamningsins, ef neytandinn (lántakinn) gerir kröfu um slíkt.
Nú varðandi hvaða vexti á að reikna á vangreiðslur eða ofgreiðslur, þá gildir 4. gr. laga nr. 38/2001 og síðan ákvæði III. kafla sem fjallar um dráttavexti. Hingað til hefur það ekki vafist fyrir dómstólum að reikna þessar fjárhæðir út, þannig að fjármálafyrirtækin ættu að vera í enn minni vanda.
Öll gengistryggð lán undir
Nokkur fjármálafyrirtæki hafa sent frá sér tilkynningar í dag, þar sem efast er um að þeirra lán falli undir niðurstöðu Hæstaréttar. Mér fannst Hæstiréttur vera nokkuð skýr með þetta, þar sem hann segir:
Lög nr. 38/2001 heimila ekki að lán í íslenskum krónum séu verðtryggð með því að binda þau við gengi erlendra gjaldmiðla. Reglur 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 eru ófrávíkjanlegar, sbr. 2. gr. laganna, og verður því ekki samið um grundvöll verðtryggingar, sem ekki er stoð fyrir í lögum.
Gengistryggðir lánasamningar margra fjármálafyrirtækja eru í myntkörfum og breytast ákvæði samninganna lítið, ef nokkuð, þó íslenskar krónur flækist inn í myntkörfuna. Þeir samningar sem snerta mig persónulega, hafa allir orðið "gengistryggingu" eða aðra tilvísun í breytingar á gengi inni í ákvæðum samninganna. Hvaða þörf er á slíkum ákvæðum, ef upprunalega samningsupphæðin var ekki í íslenskum krónum? Lán í svissneskum frönkum þarf ekki gengistryggingu eða tilvísun í að höfuðstóll breytist í samræmi við gengi frankans. Það er öllu ljóst, að lán í frönkum helst í frönkum og höfuðstóllinn lækkar í frönkum eftir því sem greitt er af láninu. Ég get alveg skilið, að fyrirtækin vilji fá endanlega úr því skorið fyrir dómstólum hvernig túlka beri einhver jaðartilfelli, en það er alveg á hreinu í mínum huga, að velflestir gengistryggðir/"erlendir" lánasamningar einstaklinga og heimila við fjármálafyrirtæki falla undir dóm Hæstaréttar.
"Óverðugir" fá líka leiðréttingu
Í netheimaumræðunni hefur víða komið upp sú gagnrýni að þeir sem tóku gengistryggð lán hafi tekið meiri áhættu en aðrir og því sé óréttlátt, að þeir fái þessa "afskrift". Fyrst er um þetta að segja, að þetta er ekki afskrift. Þetta er leiðrétting. Hitt er að það er sama hvað er gert, það fá alltaf einhverjir leiðréttingu sem ekki þurfa á því að halda eða hafa hagað fjármálum sínum af gáleysi eða glæfraskap. Það er ekkert við því að gera. Auk þess: Hver er þess verður að segja til um hver er verður leiðréttingarinnar? Ég er það alveg örugglega ekki og þekki raunar engan sem er það.
Að lokum vil ég benda á, að baráttan um forsendubrest verðtryggðra lána er í gangi. Reykjavíkurborg og Orkuveita Reykjavíkur hafa varðað þá leið með því að samþykkja forsendubrest í verðtryggðum samningum við verktaka. Þó svo að slíkar ákvarðanir verði seint fordæmisgefandi, þá hjálpa þær í baráttu okkar hinna. Nú vantar okkur bara lög um hópmálsóknir til að geta lokið því stríði og er ég jafnsannfærður um að það vinnist, eins og ég var sannfærður um að gengistryggingin væri óheimil.